ABD Rusya ve Çin’e odaklanmışken İran için 100 milyar dolarlık imza masada

ABD’de Joe Biden idaresi, Rusya’nın Ukrayna’ya karşı açtığı savaş ve Çin’in Tayvan’la yaşadığı tansiyon başta olmak üzere birçok mevzuyla meşgulken, Viyana’daki nükleer mutabakat görüşmeleriyle İran’la uzlaşı yolunu arıyor.

Eski ABD Lideri Donald Trump idaresinin İran ile imzalanan muahededen 2018’de tek taraflı çekilmesiyle itimat kaybı yaşayan İran, ABD’nin muahededen tekrar ayrılmayacağına dair teminat istiyor.

Avusturya’nın başşehri Viyana’da geçen yılın nisan ayından bu yana ABD ve İran ortasında Avrupa Birliği’nin (AB) arabuluculuğunda aralıklarla devam eden müzakereler, son olarak 5 aylık bir ortanın akabinde 4 Ağustos’ta tekrar başladı.

Müzakerelerin akabinde 8 Ağustos’ta AB’nin taraflara sunduğu “nihai metin” Washington ve Tahran idarelerinden onay bekliyor.

– TRUMP’IN İRAN’A YAPTIRIMLARI VE İTİMAT KAYBI

Eski ABD Lideri Trump, 2018’in mayıs ayında ülkesinin İran ile yaptığı nükleer mutabakattan tek taraflı çekildiğini açıklarken, İran’a yönelik çok sayıda yaptırımı da yürürlüğe koydu.

Geçerliliğini koruyan bu yaptırımlar İran’da ekonomik taraftan önemli külfete neden olurken, Biden idaresi yaptırımların kaldırılması kaidesini nükleer mutabakat müzakerelerinde koz olarak kullanıyor.

ABD, İran’a yönelik iktisat ve finans alanında ağırlaşan 700’den fazla yaptırım uyguluyor. İran’ın Merkez Bankası, Ulusal Petrol Şirketi ve lojistik şirketleri başta olmak üzere birçok kurum ve kuruluşa yönelik yaptırım kararları İran iktisadını amaç alıyor.

Yaptırımlar, ülkede işsizliğin artmasına, hayat şartlarının kötüleşmesine ve ekonomik külfetlere neden olurken, İran’ın Orta Doğu’daki müttefik güçleri yoluyla “bölgeyi istikrarsızlaştırmasını” da engelliyor.

İran’da yaklaşık bir yıl evvel seçimleri kazanan Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi idaresi ise uranyum zenginleştirme faaliyetlerini silah üretecek kapasiteye kadar artıracağı istikametinde sinyaller vererek ABD’ye bu bahiste baskı yapmaya çalışıyor.

– BİDEN İDARESİYLE YİNE BAŞLAYAN MÜZAKERELER

Viyana’da İran ve ABD ortasındaki nükleer görüşmelere arabuluculuk yapan AB, bu yılın mart ayında taraflar ortasında çıkmaza giren müzakerelerin yine başlatılması davetinde bulundu.

Böylece birinci sekiz tipten sonuç alınamayan müzakerelerin dokuzuncu çeşidine girilirken, AB Dış Alakalar ve Güvenlik Siyasetleri Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, 8 Ağustos’ta ABD ve İran’a “nihai metin” teklifinde bulunduklarını duyurdu.

AB’nin müzakerelere dönülmesi emeliyle 20 Temmuz’da taraflara gönderdiği metinde çok fazla değişiklik yapılmadan taraflara “nihai metin” olarak sunulduğu açıklandı.

ABD Dışişleri Bakanlığı, AB’nin sunduğu “nihai metin” temel alınarak bir uzlaşı sağlanmasının İran ile yine nükleer muahede yapabilmek için tek deva olduğu kanaatini taşıyor.

İran tarafı ise temkinli davranıyor. İran resmi ajansı IRNA’nın haberine nazaran, Tahran, müzakerelerde en son yol haritası olarak kabul edilen mutabakat taslağına ait görüşlerini dün AB’ye iletti.

Haberde, cevabın içeriği hakkında ayrıntı verilmedi fakat AB tarafından sunulan kesin metne ABD’nin cevabının “gerçekçi ve esnek” olması halinde bir mutabakata varılacağı belirtildi.

İran’ın müzakerelerde çözülemeyen üç hususta ABD’den esneklik göstermesini, bunların mutabakat metninde yer almasını ve muahedenin devamının garanti altına alınmasını sağlayacak garantiler beklediği tabir edildi.

– İRAN’IN ABD’YI ZORA SOKAN “ŞARTLARI”

AB’den bir yetkilinin medyaya yansıyan açıklamalarına nazaran; İran, İhtilal Muhafızlarını ABD’nin terör listesinden çıkarılması talebini askıya alma karşılığında “ABD’nin muahededen çekilmemesi” istikametinde teminat istiyor.

İran’ın bu talebi Biden idaresini türel ve siyasi manada zorluyor. ABD’de Cumhuriyetçiler ve Demokratlar ortasında bilhassa son yıllarda sertleşen görüş farklılığı ise muahedenin geçerliliği konusunda belirsizlikler içeriyor.

ABD’de Demokratların 2024’teki seçimleri kazanması konusunu hesaba katan İran, başka taraftan muahede sağlanması durumunda banka hesaplarındaki manilerin kaldırılmasıyla milyarlarca dolara ulaşarak iktisadını canlandırmayı ve İhtilal Muhafızlarının bölgedeki faaliyetlerini finanse etmeyi planlıyor.

Batılı kaynaklara nazaran, Tahran idaresinin nükleer muahede yapması ve 2025’e kadar yaptırımların kaldırılması durumunda İran’ın 100 milyardan fazla mal varlığı özgür kalacak.

– İRAN İLE NÜKLEER MÜZAKERELER

İran ile 2015’te imzalanan nükleer muahedenin tekrar tam manasıyla uygulanmasını sağlama ve ABD’nin mutabakata dönüşünün ele alındığı nükleer görüşmeler, Nisan 2021’den bu yana aralıklarla Viyana’da yapılıyor.

Viyana’da Rusya, Çin, Almanya, Fransa, İngiltere ve İran’dan üst seviye temsilcilerin iştirakiyle yapılan müzakerelere eski ABD Lideri Donald Trump periyodunda 2018’de muahededen tek taraflı çekilen Washington, AB aracılığıyla dolaylı iştirak sağlıyor.

Washington, Tahran’ın mutabakattaki taahhütlerine geri dönmesini isterken, İran nükleer muahededen ayrılan taraf olarak öncelikle ABD’nin mutabakata dönerek tüm yaptırımları kaldırmasını ve mutabakattan tekrar ayrılmayacağına dair teminat vermesini talep ediyor.

Taraflar son olarak Mart 2022’de toplanmış, AB Dış Bağlantılar ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, “dış etkenler” nedeniyle görüşmelere orta verildiğini duyurmuştu.

Borrell’in 25 Haziran’daki Tahran ziyaretinde, ABD ile İran ortasında AB aracılığıyla yapılan dolaylı görüşmelerin Doha’da sürdürülmesine karar verilmişti. 29 Haziran’da yapılan görüşmelerde de ilerleme sağlanamadığı açıklanmıştı.

AB Dış Alakalar ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Borrell, 20 Temmuz’da İran ile ABD ortasındaki uyuşmazlığı çözmek için taraflara yeni bir taslak metin sunduğunu duyurmuştu. Tahran ve Washington idareleri de AB’nin sunduğu yeni tahlil tekliflerini olumlu karşıladıklarını açıklamıştı.