Milyar dolarlık formül, Türkiye devreye aldı! Dünyada öbür örneği yok

  Türkiye’nin son yıllarda farklı bahislerde attığı adımlar onu daha evvel pek de ihtimal vermediğimiz alanlarda daha kritik bir oyuncu haline getiriyor… Yıllardır atıl kalan ve kimsenin pek de yüzüne bakmadığı kimi madenlerin işlenmesi ve burada elde edilen kabiliyetlerin elektrikli arabalarla ilgili çok pahalı bir kapı açması da bunlardan biri… Mardin’de yaklaşık 1,1 milyar dolar yatırım bedeliyle kurulan Eti Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisleri de hakikat vakitte gerçek yatırımın global manada sizi ne kadar değerli bir pozisyona getireceğini göstermesi açısından yeterli bir örnek. Bu tesis en kolay haliyle; yıllardır atıl halde bekleyen hammaddelerin esere dönüştürüldüğü bir yer. Burada, uzun vakittir ‘çöp’ olarak bakılan kimi artık eserlerden özel olarak geliştirdiği tekniklerle katma kıymeti yüksek madenleri alınıyor. Dünyada ‘stratejik’ olarak kabul edilen kobalt, bakır, çinko bunlardan kimileri. DÜNYADA ÖBÜR BİR ÖRNEĞİ YOK Cengiz Holding tarafından ülkemize kazandırılan bu tesis piritten kobaltı geri kazanabilen dünyanın birinci ve tek merkezi. Tıpkı vakitte dünya kobalt üretiminin de yüzde 2’sini tek başına karşılıyor. Türkiye’nin en değerli entegre gübre fabrikası olması, bilakis göç sağlaması, direkt ve dolaylı istihdam, bölgenin en yüksek bedelli özel yatırımı olması üzere özellikleriyle öne çıkan bir tesisten bahsediyoruz. Sadece bu kadar da değil. Burada üretilen eserler epeyce değerli. Birçok ithal olarak sağlanan eserlerin yerini alıyor. Bu kapsamda tesisin Türkiye’nin dış ticaret açığının kapanmasına her yıl 620 milyon dolarlık katkı sağladığını belirtmek gerek. Tüm bu özelliklerinin yanı sıra tesisin gelecek devirde bilhassa ‘bataryaların geri dönüşümü’ konusunda dünyanın en değerli merkezlerinden biri olacağına kesin gözüyle bakılıyor. Hem bu sıkıntıyı ayrıntılıca konuşmak hem de başımızdaki başka sorulara karşılık bulabilmek için tesisin Genel Müdürü Emre Kayışoğlu ile bir ortaya geliyoruz. 30 YILDIR ATIL OLAN TESİS YİNE FAALİYETTE Tesisin neden Mardin Mazıdağı üzerinde yapıldığıyla anlatmaya başlıyor Kayışoğlu. Yaptıkları AR-GE çalışmaları sayesinde atıkların katma pahası yüksek bir hale getirilmesi için farklı formüllere ulaşmışlar. Bu formülde fosfat madeni değerli bir yer tutuyor. Mardin Mazıdağı’nda yaklaşık 30 yıldır kapalı olan ve atıl halde bekleyen bir alan olduğu biliniyor. Geliştirdikleri formülü Mazıdağı’ndaki fosfatla birleştirince ortaya yalnızca Türkiye’nin değil dünyanın da bu alandaki sayılı tesislerinden biri çıkmış. KASTAMONU-MARDİN-İNGİLTERE ÜÇGENİ Emre Kayışoğlu, bu tesisi kurmadan evvel Türkiye’nin fosfatlı gübreyi dahi çoğunlukla yurt dışından aldığı bilgisini paylaşıyor. Burası işletmeye alındıktan sonra ithalat neredeyse bitmiş. Bölge başta olmak üzere Türkiye’nin dört bir yanına gübre buradan taşınıyor. Burada değişik bir üçgen var. Kastamonu Küre’de bakır çıkarılıyor. Fakat onunla pirit denilen ve bugüne kadar pek işlenmeyen bir eser de elde ediliyor. Kastamonu Küre’den vagonlara yüklenen pirit konsantresi demir yoluyla Mardin Mazıdağı’ndaki tesise geliyor. Çok özel metotlarla ayrıştırılıyor ve içindeki kobalt alınıyor. Üçgenin başka ayağında ise İngiltere var. Genel Müdür Kayışoğlu, İngiltere’de bulunan ve bu alanda dünyanın en öncü tesislerine sahip olan Iconichem şirketini satın aldıklarından bahsediyor. Kayışoğlu’na nazaran bu satın almanın temelinde ‘teknoloji transferi’ yatıyor. Daha açık bir sözle, o tesisteki imkan ve kabiliyetlerin nasıl kazanıldığının öğrenilmesi ve Türkiye’deki fabrikaya aktarılması amaçlanmış. Bu sürecin büyük ölçüde tamamlandığının altını çiziyor Genel Müdür. İngiltere ayağı bu kadarla da hudutlu değil. Kastamonu Küre’den gelen, Mardin Mazıdağı’nda ayrıştırılan ya da işlenen malzemeler İngiltere’deki bu fabrikada ‘katma kıymeti yüksek’ eserler haline getiriliyor. Bu eserler, batarya teknolojilerinin yanı sıra katalizör, cam, seramik üzere pek çok bölümün hammaddesini oluşturuyor. Bir mühlet sonra bu sürecin Türkiye’deki merkezde yapılacağını, İngiltere’deki tesiste ise farklı üretimlerin deneneceğini öğreniyoruz. BATARYALARIN GERİ DÖNÜŞÜNÜ ASIL KRİTİK MESELE Tesisin Genel Müdürü Emre Kayışoğlu’nun üzerinde durduğu çok temel bir sıkıntı var. Bataryaların dönüşümü… Mardin Mazıdağı’ndaki tesisin bu alanda da çok kritik bir rolü olabileceğinden bahsediyor Kayışoğlu. Bu tesisin en kritik kabiliyetlerinden biri bataryaların içerisinde bulunan kobaltın, nikelin, lityumun ve başka elementlerin geri kazanımı. Şimdilik kimi elektronik aletlerde, laptop, tablet, cep telefonu üzere eserlerde batarya geri dönüşümü sağlanmış. Fakat maksat elektrikli arabaların bataryaları. AFRİKA VE ÇİN İLE TÜRKİYE DE KELAM SAHİBİ OLACAK Elektrikli arabalar için en kıymetli bileşenlerin tahminen de başında bataryalar geliyor. Kobalt bu bataryalar için çok kıymetli. Ve bu madenin en kıymetli üretim üssü Afrika. Lakin hem devletler hem de çok büyük milletlerarası firmalar Afrika’daki madenlerde çalışanların insani kaidelerini tasvip etmiyor. Bu nedenle öteki bölgelere yönelmek istiyorlar. Bu noktada Türkiye öne çıkıyor. Emre Kayışoğlu, “Bizim standartlarımız dünyanın kabul edeceği ölçülerden de uygun. Bu nedenle Afrika ve Çin ile Türkiye de kelam konusu alanda başat rol oynayabilir. Bizim tesislerimizde yalnızca ömrünü tamamlamış bataryaların geri dönüştürülmesinde öne çıkmıyor. Ayrıştırdığımız bataryadan elde edilen kıymetli madenleri yeni batarya üretiminde kullanılacak hale de getirebiliyoruz. Bu ne demek? Bir müddet sonra bu fabrikada batarya üretiminin hammaddelerini üretebileceğiz demek. Çok güçlü bir ekosistem kuruyoruz.” diyerek süreci özetliyor. Elektrikli araç denince herkesin aklına TOGG’un geldiğini biliyoruz. “TOGG bataryalarının geri dönüşümü yurt dışına hiç çıkmadan tekrar kendi ülkemizde yapılabilir mi?” diye soruyoruz. Çok net bir halde “Evet.” diyor Kayışoğlu. Yalnızca TOGG için değil ülkemizdeki kullanılan öbür elektrikli araçların da bataryası için en gerçek adreslerinden biri olduklarının altını çiziyor. Kayışoğlu burada bir parantez açıyor ve birinci defa bir bilgiden bahsediyor… Dünyanın en değerli araba markalarından kimilerinin elektrikli bataryasına ‘dolaylı yoldan’ girmişler. İlgili firmaların yetkilileri gelip bu tesiste incelemelerde bulunmuş ve ‘Örnek işletme’ onayı vermiş. ÇÖPTEKİ ATIKLARDAN MİCHELİN YILDIZLI RESTORAN YEMEĞİ Tesiste gördüğümüz sistemler hayli etkileyici. Neredeyse tüm süreç bilgisayarlar ve sensörler üzerinden işliyor. Çok geniş bir alana yayılmış tesiste girdi olarak çeşitli gereçlerin geldiğini görüyoruz… Tüm bunların karşılığında karbon ayak izlerini merak ediyoruz. Çok şaşırtan bir karşılık veriyor Kayışoğlu. “Eksi atık yaratan bir tesisiz.” dedikten sonra kelamlarını şöyle tamamlıyor: “Biz yalnızca kendi atıklarımızı geri dönüştürüp onları tekrar sisteme dahil etmekle kalmıyoruz. Diğer fabrikaların da atıklarını topluyoruz. Ondan da kendi elektriğimizi üretiyoruz. Eksi atık yaratan bir tesisiz. Pazarda en son kalan çürük sebzelerden Michelin yıldızlı bir restoranda özel bir yemek yapılmasına benzetiyorum ben bu durumu. Yıllarca muhtaçlık duyulmamış artıkları geri dönüştürüp teknolojik tesisler için hammadde yapıyoruz. Dünyada başta sanayi olmak üzere pek çok alanda ‘4.0’ konuşuluyor. Şimdilik madencilik bölümünde 4.0’ı konuşan yok. Fakat yakın vakitte bu bahis gündeme geldiğinde Mardin Mazıdağı’ndaki bu tesis 4.0 olarak kabul edilecek. Türkiye, uzun vadede madencilik dalının geleceği en üst noktaya bugünden sahip bir ülke.”