Savunma sanayi öncüsü Şakir Zümre’nin torunu Humbaracıbaşı: İHA-SİHA’larımız süper

Türk savunma endüstrisinin birinci özel teşebbüs askeri fabrikasını kuran Şakir Zümre’nin torunu Ahmet Hüsnü Humbaracıbaşı, dedesinin savunma endüstrisindeki öncülüğünü “denizde dalga oluşturan taşa” benzetip bunun devamını Nuri Killigil ve Nuri Demirağ’ın getirdiğini belirterek, gelinen noktada BAYKAR’ın ürettiği hava araçlarını ise “muhteşem” olarak yorumladı.

Asıl ismi “Zümrezade Ahmet Şakir” olan Şakir Zümre, 1885’te Bulgaristan’ın Varna kentinde doğdu. Cenevre’de lise, 1908’de yeniden birebir kentte hukuk eğitimini tamamladı.

Bulgaristan’a dönerek evvel Balçık’ta bir mühlet avukatlık yapan Zümre, daha sonra Bulgaristan-Romanya hududunda, içinde savunma endüstrisinde kullanılan ham unsurların de bulunduğu eserlerin ticaretine başladı. Bu süreçte savunma endüstrisine ilgisi artan Zümre, bu alanda ham unsur tedarikçiliğine yöneldi.

Birinci Dünya Savaşı öncesinde Bulgar Parlamentosu’nda Varna’dan Türk milletvekili olarak misyon alan Zümre, akrabası Mareşal Fevzi Çakmak aracılığıyla o periyot Sofya’da askeri ataşe olan Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal ile tanışarak dost oldu.

Zümre, Bulgaristan’da Türk azınlığının tesirli olduğu çeşitli vilayetlerdeki silah ve mühimmat atölyelerine finans, iş gücü ve lojistik üzere mevzularda dayanak sağladı. Bu atölyelerde üretilen çağdaş silah ve mühimmatlar İstiklal Savaşı’nda kullanıldı. Şakir Zümre’ye bu katkılarından ötürü İstiklal Madalyası verildi.

– YERLİ VE ULUSAL MÜHİMMATLARI YURT DIŞINA İHRAÇ ETTİ

Kurtuluş Savaşı’nın zaferle sonuçlanmasının akabinde Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün daveti üzerine 1923’te İstanbul’a yerleşen Şakir Zümre, 1925’te Haliç kıyısındaki Karaağaç mevkisinde “Zümrezade Ahmet Şakir ve Ortakları” unvanı, “Türk Sanayii Harbiye ve Madeniye Fabrikası” ismiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin birinci özel askeri fabrikasını kurarak, Türkiye’nin silah ve mühimmat muhtaçlığının büyük ölçüde karşılanmasını sağladı.

Hava kuvvetlerinin kullandığı birinci bombaların yanı sıra fişekten mayınlara, ateşli silahlardan el bombasına kadar birçok mühimmat ile denizaltı bombaları bu fabrikada üretildi, Yunanistan, Bulgaristan, Polonya ve Mısır’a da ihraç edildi.

Zümre’nin, Türkiye’nin NATO’ya girmesinin akabinde yurt dışından daha çağdaş ve kaliteli silahların gelmesi, savunma endüstrisine ayrılan bütçenin buna harcanması ve fabrikaya gelen sipariş talebinin azalması üzerine üretimi bırakarak soba imalatına başladığı belirtiliyor.

– DEDESİNİN İSTİKLAL MADALYASI’NI TAŞIMAKTAN GURUR DUYUYOR

Yerli ve ulusal silah üretiminin öncüsü Zümre’nin torunu olan 83 yaşındaki Humbaracıbaşı, dedesini ve Türk savunma endüstrisindeki muvaffakiyetini AA muhabirine kıymetlendirdi.

Humbaracıbaşı, Bulgaristan’ın ileri gelen ailelerinden birine mensup dedesinin, saygınlığı ve yüksek eğitimi hasebiyle da Bulgar Parlamentosu’nda Türkleri temsil eden 15 mebustan biri olduğunu kaydetti.

Humbaracıbaşı, dedesinin Gazi Mustafa Kemal Atatürk’le tanışma kıssasını “Mustafa Kemal Beyefendi, Bulgaristan’a ataşe olarak gideceği vakit, Erkan-ı Harbiye-i Genele Reisliği’ne vedaya gittiği sırada Mareşal (Fevzi Çakmak) ‘Orada bir akrabam var, Şakir Zümre. Sana birtakım konularda yardımcı olabilir.’ demiş. Orada bir kafede tanışıyorlar ve arkadaşlıklarını oldukça ileri bir safhaya götürüyorlar. Çok birlikte olmuşlar.” kelamlarıyla anlattı.

İstiklal Harbi esnasında Bulgaristan’daki atölyelerden Osmanlı ordusuna cephane dayanağı sağlanmasında aracı olan dedesine İstiklal Madalyası verildiğini aktaran Humbaracıbaşı, “O İstiklal Madalyası’nı şu dakika prestijiyle ben taşıyorum. Bu bana gurur ve onur hissettiriyor.” dedi.

Humbaracıbaşı, Zümre’nin Türkiye’ye göçmen olarak değil, Atatürk’ün isteği üzerine geldikten sonra İstanbul’daki Osmanlı’nın tapa fabrikasının kendisine tahsis edildiğini söyledi.

Dedesinin ürettiği mühimmatların yurt dışında da satıldığına dikkati çeken, “İkinci Dünya Savaşı’nda Nuri Demirağ’ın yaptığı uçaklar ki bugünkü Beşiktaş’ta büyük hangarlar vardı. O hangarlar Nuri Demirağ’dan sonra tütün deposu olarak kullanıldı. Orada uçaklar yapılıyordu. Bu uçakların da ‘know-how’ı Almanya’dan gelmişti, Junckers’ten. İkinci Dünya Savaşı başladığında Şakir Zümre’nin yapmış olduğu bombalar ve Nuri Demirağ’ın yapmış olduğu o uçaklar Almanlar’a karşı kullanıldı.” diye konuştu.

 

– ÇOCUKKEN DEDESİYLE TAYYARE BOMBALARININ DENEMESİNİ YAPTI

Ahmet Hüsnü Humbaracıbaşı, fabrikanın 2 bin çalışanı bulunduğunu, 40’ının bayan emekçi olduğunu, bunların laboratuvarın yanı sıra planya ve tornada çalıştığını kaydetti.

Şakir Zümre’nin tek torunu olduğunu, 7-8 yaşlarındayken dedesinin yaptığı işin farkına vardığını lisana getiren Humbaracıbaşı, şöyle devam etti:

“Bu fabrikadan hiç çıkmazdım. Bizim bir de gemimiz vardı. O gemi Karabük’ten ve Zonguldak’tan bazen kok kömür, bazen de çelik getirirdi. İşte o cephane imalatları yapılırdı. Benim de uçma merakım da buradan gelir. Tayyare bombalarının denemesi yapılırdı. ‘Küçük işveren sen de gel’ derlerdi bana. Ben de giderdim, uçaklardan bomba atılırken uçardım. Junkers uçakları gelmişti İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra. Ondan önce de Türkiye’nin yerli uçakları vardı.”

Humbaracıbaşı, uçma merakının yakın vakte kadar devam ettiğini, Şakir Zümre ismini verdiği küçük oğluyla 2 yıl önceye kadar bir arada uçmaya gittiklerini lisana getirdi.

Anneannesi 1947’de vefat ettikten sonra dedesinin Nişantaşı’ndaki konutundan fabrikanın gerisinde bulunan köşke taşındığını anlatan Humbaracıbaşı, “Şakir Zümre köşke taşındığı vakit 10-11 yaşındayken beni yanına aldı. Bana okula gideyim geleyim diye bir tane Desoto marka otomobil aldılar. O vakit Hasköy’e gidiyorum. Bir de sürücü tuttular. Kıyıda iskelemiz vardı. O iskeleden botla cuma günleri mutlak surette Eyüp Sultan’a namaza giderdik.” sözlerini kullandı.

– TÜRKİYE NATO’YA GİRİNCE FABRİKADA İMALAT DURDU

Şakir Zümre’nin torunu Humbaracıbaşı, fabrikanın 1952-1953 yıllarında mühimmat imalatını bırakıp soba üretmeye başladığını anlatarak, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Onun nedeni, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Türkiye NATO’ya girdi. Burada 2 tane Marshall Yardımı olayı vardı. Amerikalılar İkinci Dünya Savaşı’nda ellerinde kalan çok yüksek ölçüde malzemeyi NATO’ya yeni giren ülkelere dağıtmaya başladı. O ülkelerden bir tanesi de Türkiye. Dediler ki ‘Yerli imalata gerek yok. Amerikalılar bunu parasız veriyorlar.’ Parasız olan bir şey daha değerli. Ve Türkiye’de cephane imalatı durdu. O güne kadar burada yalnızca tayyare bombaları yapılmadı, havan topları, denizaltı imha topları yapıldı. Yavuz Zırhlısı’nın toplarının bütün mermileri de kalibresine nazaran bu fabrikada imal edildi.”

Daha sonra fabrikada sobanın yanı sıra zirai aletler de üretildiğini kaydeden Humbaracıbaşı, Şakir Zümre’nin üretim değişikliğine gidilmesine üzüldüğünü ve demoralize olduğunu söz etti.

Humbaracıbaş, dedesi 1966’da vefat ettiğinde 27 yaşında ve ikinci üniversitenin son sınıfında olduğunu aktararak, “Şakir Zümre benim hayatımda çok yeri olan bir insandı. Bundan çok gurur duyuyorum.” dedi.

Haliç düzenlemesi çerçevesinde fabrikanın artık burada olmayacağının söylendiğini fakat o tarihlerde fabrikada M48 tanklarının modernizasyonuyla ilgili bir çalışma yapıldığı için bir müddet müsaade alındığını anlatan Humbaracıbaşı, bu proje hayata geçmeyince fabrikanın 1970’te kapandığını söyledi.

– “ŞAKİR ZÜMRE’NİN MUVAFFAKİYETİNDE GAZİ MUSTAFA KEMAL’İN TESİRİ BÜYÜK”

Türkiye’de savunma sanayi alanında yaşanan gelişmelere de değinen Humbaracıbaşı, “Tek sözle mükemmel. Hele Bayraktarların, Selçuk Bayraktar’ın yapmış olduğu SİHA’lar… İşte buyurun Ermenistan’ı, Rusya’yı… Dört günde gireceklerdi, bugün 33’üncü gün hala Kiev’e girmediler. Ukrayna’nın satın aldığı 48 tane uçak Rusları durdurdu. Bu ne demek? Mükemmel bir şey demek. Allah onlardan razı olsun. Benim söyleyeceğim kelam budur.” tabirlerini kullandı.

Ahmet Hüsnü Humbaracıbaşı, dedesinin savunma endüstrisinin öncüsü olmasına ait ise şunları kaydetti:

“Denize bir taş atmadan dalga yapamazsınız. Şakir Zümre bu taşı attı. Bunun gerisinde Nuri Killigil geldi. Bunun gerisinden Nuri Demirağ geldi. Nuri Demirağ da uçak fabrikasını kurdu. Bu ne demektir? İşte Türkiye’nin inkişafı demektir. İnsan öldürmek için imalat yapmadık, ülkeyi korumak için yaptık. Yani Şakir Zümre’nin ideali buydu. İnsan öldürmek değil onun gayesi, onun niyeti ülkeyi korumaktı. Natürel burada Gazi Mustafa Kemal’in çok büyük tesiri var. Zira Şakir Zümre’nin yapabilirliğini gördüğü için ‘Türkiye’de bir yerli endüstriyi canlandıralım.’ demiş. O yerli sanayi de Şakir Zümre tarafından birinci olarak yapıldı.”